Dr Andrzej Maciałowicz, Kultura przeworska w dorzeczu Wkry i Orzyca w młodszym okresie przedrzymskim, Warszawa 2009
Stupsk, stanowisko 2 („Żwirownia”).
Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich oraz kultury wielbarskiej z późnego okresu wpływów rzymskich (II w. przed Chr. – IV w. po Chr.).Stanowisko zostało odkryte podczas I Wojny Światowej, wiosną 1915 r., podczas kopania okopów przez oddział wojsk niemieckich. Zniszczono wtedy nieznaną liczbę obiektów, z których zabytki uległy rozproszeniu. Uczestnikiem tych wydarzeń był Karl Bohneberg (późniejszy profesor w Norymberdze), który niezwłocznie poinformował archeologów w stołecznym Berlinie o dokonanym odkryciu. Na jesieni tego roku do Stupska przybył z Berlina Carl Schuchhardt, dyrektor Działu Prehistorycznego w ówczesnym Muzeum Ludoznawczym (Museum für Völkerkunde), który zabezpieczył kilka naczyń z obiektu naruszonego przez okop. Pierwsze wykopaliska na cmentarzysku przeprowadził we wrześniu 1917 r. Alfred Götze ze wspomnianego w Berlinie. Cmentarzysko było w tym czasie sukcesywnie niszczone również w wyniku prac rolnych na polu, na którym je zlokalizowano oraz z powodu eksploatacji znajdującej się w tym miejscu piaśnicy.
Lata okupacji niemieckiej podczas II Wojny Światowej, to – w świetle danych archiwalnych przechowywanych w Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie – czas napływania wielu meldunków o odkrywaniu w Stupsku kolejnych znalezisk przypadkowych. Mimo wyrażanych w korespondencji służbowej opinii archeologów niemieckich o konieczności przeprowadzenia wykopalisk o charakterze ratunkowym, badań jednak nie kontynuowano. Z okresu od czasów I WŚ do dziś pochodzi olbrzymia ilość zabytków odkrytych na stanowisku przypadkowo. Największy tego rodzaju zbiór zgromadzony został przez właściciela pola, na którym zlokalizowane jest cmentarzysko, W. Wilocha, który następnie przekazał ją do Liceum Pedagogicznego w Mławie. Stamtąd kolekcja została przejęta w 1962 r. do zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie przez Andrzeja Niewęgłowskiego. Jednak badania wykopaliskowe na tej nekropoli podjęte zostały dopiero 70 lat po zakończeniu prac archeologów niemieckich. Wykopaliska te przeprowadził w latach 1987–1991 oraz 2004–2005 Andrzej Grzymkowski z ramienia Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie. W ich wyniku odkryto dalszych kilkadziesiąt pochówków kultury przeworskiej i wielbarskiej.Materiały z niemieckich badań w trakcie pierwszej światowej zostały opublikowane dopiero w 1964 r. przez Erwina Reinbachera (1964). W tamtym czasie same zabytki uchodziły za zaginione, a wspomniane opracowanie oparto na bogatej dokumentacji, będącej spuścizną po A. Götzem. Jak wykazała przeprowadzona przeze mnie kwerenda w latach 2005–2006, nieliczne ocalałe zabytki, pozyskane podczas I WŚ, znajdują się obecnie w Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie (kilkanaście naczyń glinianych, przęślik i szydło żelazne). Ponadto wśród archiwaliów przechowywanych w tej placówce odnaleźć można szereg informacji, głównie nt. historii badań niemieckich i kolejnych odkryć w miejscowości Stupsk, aż do lat 40-tych XX w.
Luźne znaleziska pochodzące z przypadkowych odkryć po I WŚ są z kolei rozproszone po różnych placówkach muzealnych w Polsce i znajdują się w: Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie, Muzeum Mazowieckim w Płocku, Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie. Są to przeważnie materiały niepublikowane, z wyjątkiem zabytków przejętych do PMA przez A. Niewęgłowskiego, który wraz z J. Okuliczem-Kozarynem (1964) opublikował niemal wszystkie z kilkudziesięciu zabezpieczonych wtedy zabytków.
Materiały pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych A. Grzymkowskiego przechowywane są w MZZ w Mławie, gdzie pozostają w znacznej mierze niepublikowane (z wyjątkiem zabytków wydzielonych z wybranych grobów; por. A. GRZYMKOWSKI 1996; 2005; 2007).
Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich oraz kultury wielbarskiej z późnego okresu wpływów rzymskich (II w. przed Chr. – IV w. po Chr.).Stanowisko zostało odkryte podczas I Wojny Światowej, wiosną 1915 r., podczas kopania okopów przez oddział wojsk niemieckich. Zniszczono wtedy nieznaną liczbę obiektów, z których zabytki uległy rozproszeniu. Uczestnikiem tych wydarzeń był Karl Bohneberg (późniejszy profesor w Norymberdze), który niezwłocznie poinformował archeologów w stołecznym Berlinie o dokonanym odkryciu. Na jesieni tego roku do Stupska przybył z Berlina Carl Schuchhardt, dyrektor Działu Prehistorycznego w ówczesnym Muzeum Ludoznawczym (Museum für Völkerkunde), który zabezpieczył kilka naczyń z obiektu naruszonego przez okop. Pierwsze wykopaliska na cmentarzysku przeprowadził we wrześniu 1917 r. Alfred Götze ze wspomnianego w Berlinie. Cmentarzysko było w tym czasie sukcesywnie niszczone również w wyniku prac rolnych na polu, na którym je zlokalizowano oraz z powodu eksploatacji znajdującej się w tym miejscu piaśnicy.
Lata okupacji niemieckiej podczas II Wojny Światowej, to – w świetle danych archiwalnych przechowywanych w Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie – czas napływania wielu meldunków o odkrywaniu w Stupsku kolejnych znalezisk przypadkowych. Mimo wyrażanych w korespondencji służbowej opinii archeologów niemieckich o konieczności przeprowadzenia wykopalisk o charakterze ratunkowym, badań jednak nie kontynuowano. Z okresu od czasów I WŚ do dziś pochodzi olbrzymia ilość zabytków odkrytych na stanowisku przypadkowo. Największy tego rodzaju zbiór zgromadzony został przez właściciela pola, na którym zlokalizowane jest cmentarzysko, W. Wilocha, który następnie przekazał ją do Liceum Pedagogicznego w Mławie. Stamtąd kolekcja została przejęta w 1962 r. do zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie przez Andrzeja Niewęgłowskiego. Jednak badania wykopaliskowe na tej nekropoli podjęte zostały dopiero 70 lat po zakończeniu prac archeologów niemieckich. Wykopaliska te przeprowadził w latach 1987–1991 oraz 2004–2005 Andrzej Grzymkowski z ramienia Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie. W ich wyniku odkryto dalszych kilkadziesiąt pochówków kultury przeworskiej i wielbarskiej.Materiały z niemieckich badań w trakcie pierwszej światowej zostały opublikowane dopiero w 1964 r. przez Erwina Reinbachera (1964). W tamtym czasie same zabytki uchodziły za zaginione, a wspomniane opracowanie oparto na bogatej dokumentacji, będącej spuścizną po A. Götzem. Jak wykazała przeprowadzona przeze mnie kwerenda w latach 2005–2006, nieliczne ocalałe zabytki, pozyskane podczas I WŚ, znajdują się obecnie w Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie (kilkanaście naczyń glinianych, przęślik i szydło żelazne). Ponadto wśród archiwaliów przechowywanych w tej placówce odnaleźć można szereg informacji, głównie nt. historii badań niemieckich i kolejnych odkryć w miejscowości Stupsk, aż do lat 40-tych XX w.
Luźne znaleziska pochodzące z przypadkowych odkryć po I WŚ są z kolei rozproszone po różnych placówkach muzealnych w Polsce i znajdują się w: Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie, Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie, Muzeum Mazowieckim w Płocku, Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie. Są to przeważnie materiały niepublikowane, z wyjątkiem zabytków przejętych do PMA przez A. Niewęgłowskiego, który wraz z J. Okuliczem-Kozarynem (1964) opublikował niemal wszystkie z kilkudziesięciu zabezpieczonych wtedy zabytków.
Materiały pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych A. Grzymkowskiego przechowywane są w MZZ w Mławie, gdzie pozostają w znacznej mierze niepublikowane (z wyjątkiem zabytków wydzielonych z wybranych grobów; por. A. GRZYMKOWSKI 1996; 2005; 2007).
Literatura:
GRZYMKOWSKI, A.1991 Historia badań archeologicznych na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej, „MKAN”,t. 11–15, s. 3–11.
1996 Ziemia Zawkrzeńska w pierwszych wiekach naszej ery, (w:) K. Tański (red.),
Studia i materiały do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej, tom II, Mława, s. 152–208.
2005 Zespoły z uzbrojeniem sprzed dwóch tysięcy lat na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej,
„Ziemia Zawkrzeńska”, t. IX, s. 79–119.
2007 Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Archeologia, Mława.NIEWĘGŁOWSKI, A., OKULICZ, J.
1964 Cmentarzysko z okresów późnolateńskiego i rzymskiego w miejscowości Stupsk-
Kolonia, pow. Mława, „WA”, t. XXX (1964), s. 269–280.REINBACHER, E. 1964 Ein ostgermanischer Friedhof bei Stupsk, Kr. Mlawa in Polen. Nach den von A. Götze hinterlassenen
Aufzeichnungen dargestellt, [w:] P. Grimm (red.), Varia Archaeologica. Wilhelm Unverzagt zum 70.
Geburtstag dargebracht, Schrifften der Sektion für Vor- u. Frühgeschichte 16, Berlin, s. 148–161.
GRZYMKOWSKI, A.1991 Historia badań archeologicznych na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej, „MKAN”,t. 11–15, s. 3–11.
1996 Ziemia Zawkrzeńska w pierwszych wiekach naszej ery, (w:) K. Tański (red.),
Studia i materiały do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej, tom II, Mława, s. 152–208.
2005 Zespoły z uzbrojeniem sprzed dwóch tysięcy lat na terenie Ziemi Zawkrzeńskiej,
„Ziemia Zawkrzeńska”, t. IX, s. 79–119.
2007 Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Archeologia, Mława.NIEWĘGŁOWSKI, A., OKULICZ, J.
1964 Cmentarzysko z okresów późnolateńskiego i rzymskiego w miejscowości Stupsk-
Kolonia, pow. Mława, „WA”, t. XXX (1964), s. 269–280.REINBACHER, E. 1964 Ein ostgermanischer Friedhof bei Stupsk, Kr. Mlawa in Polen. Nach den von A. Götze hinterlassenen
Aufzeichnungen dargestellt, [w:] P. Grimm (red.), Varia Archaeologica. Wilhelm Unverzagt zum 70.
Geburtstag dargebracht, Schrifften der Sektion für Vor- u. Frühgeschichte 16, Berlin, s. 148–161.
Panu dr Andrzejowi Maciałowiczowi dziękujemy za udostępnienie fragmentu pracy doktorskiej.
Dodaj komentarz