Historia – Okruchy historii

Historia

Dzieje parafii nie zostały jeszcze opracowane. Wychodząc jednak z założenia, że lepiej krótko i nawet fragmentarycznie niż wcale, poniżej znajdą Państwo niewielki zbiór zgromadzonych informacji. Zapraszam do zapoznania się z udokumentowanymi kartami stupskiej historii.

Waldemar Linke o Stupsku
Pod wezwaniem św. Wojciecha
Informacje z wizytacji duszpasterskich i in. opracowań
Parafia i jej mieszkańcy
Kościoły, kaplice i ważniejsze wydarzenia z życia parafii
Sylwetki proboszczów, komendarzy, administratorów
Oświata
Akta stanu cywilnego
Siostry św. Teresy od Dzieciątka Jezus – stupski epizod
Materiały udostępnione
Wykaz materiałów źródłowych

Stupsk: miejscowość i kościół

Waldemar Linke o Stupsku

Nie wiemy, jak miejscowość ta nazywała się w starożytności, bowiem pierwsza pisana wzmianka o Stupsku pochodzi z okresu średniowiecza. Dokument wymieniający nadania na rzecz opactwa benedyktyńskiego z Mogilna (obecnie woj. kujawsko-pomorskie) wymienia bowiem wśród innych grodów także Stolpsco. Jest to informacja pochodząca z 1155 r. (choć na dokumencie znajduje się data 1065). Nie jest do końca pewne, że nazwa ta odnosi się właśnie do Stupska, przez co na znaczeniu tracą hipotezy, które łączyły tę nazwę ze średniowiecznego falsyfikatu z sakralną funkcją Stupska jako ośrodka kultu pogańskiego jeszcze w epoce przedchrześcijańskej.

Domniemania takie są próbą wyjaśnienia faktu istnienia w okolicach Stupska śladów dwóch grodzisk wczesnosłowiańskich. Zwłaszcza to z nich, które istnieje nad rzeczką Dunajczyk, na łąkach w kierunku obecnej wsi Dąbek, budziło zainteresowanie archeologów już od czasów I wojny światowej. Prace wykopaliskowe prowadzone były przez naukowców niemieckich podczas okupacji tych ziem, dlatego ich owoce znalazły się w Berlinie i Królewcu i tam uległy zniszczeniu. Więcej szczęścia miały eksponaty wydobyte w okresie późniejszym (do 1988 r.) przez archeologów polskich, które pozostały w zbiorach polskich. Swoją obecność na tych terenach zaznaczyły kultury wielbarska (gocko-gepidzka) i przeworska (wandalska), których przedstawiciele żyjący na tych terenach, mieli kontakty z kupcami ciągnącymi na Pomorze szlakiem bursztynowym. Świadczy o tym posiadanie przez nich monet i towarów pochodzących z odległych stron cesarstwa rzymskiego i barbaricum.

Podobnie hipotetyczny charakter ma nasza wiedza o tym, co dokonało się na terenie Stupska w czasach po umocnieniu się władzy Piastów na Mazowszu. Do upadku państwa Masława (1047 r.) nie było bowiem na tych terenach warunków do utworzenia struktury kościelnej, a i po tym fakcie następowało to dość wolno. Powstała w 1075 r. diecezja płocka dawała oparcie innym instytucjom kościelnym. W tym kontekście mówi się o powstaniu w Stupsku, w dobrach opackich, o czym była mowa wyżej, kaplicy, której opiekunem był prawdopodobnie administrator opata. Brak jednak śladów takiego budynku, a więc jeżeli istniał, to zbudowano go z drewna. Wzmianki źródłowe o parafii w tym miejscu pochodzą dopiero z 1459 r., co nie oznacza, że nie istniała ona wcześniej. Trudno jednak o dokumenty z przygranicznego terenu niepokojonego najpierw najazdami pruskimi, a potem uciążliwym sąsiedztwem krzyżackim.

Pierwsze pewne wiadomości o kościele parafialnym, jakie znamy, pochodzą z XVIII w. W 1713 r. został konsekrowany kościół drewniany, usytuowany w miejscu kościoła obecnego. O tym, że wcześniej istniała tam świątynia, świadczą pochówki na wzniesieniu, na którym i dziś stoi kościół. Każą one przypuszczać, że tu właśnie stała średniowieczna świątynia, bowiem w XVIII w. kościoły oddzielone były już raczej od cmentarzy grzebalnych, o ile za tym nie stała średniowieczna tradycja. W kościele tym czczona była w tym czasie kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Świątynia spłonęła w wielkim pożarze wsi w 1911 r., gdy ogień zatrzymał się dopiero na stawach rybnych przed ówczesnym dworem.

Trwające procesy o własność uposażenia parafii doprowadziły do tego, że przez znaczną część XVIII w. nie wyznaczano dla parafii proboszcza, którego formalnie zastępował proboszcz z pobliskiego Żmijewa, a w praktyce – zakonnicy: kapelani dworscy ze Stupska i Strzałkowa. Sytuacja ta nie zmieniła się chyba jeszcze i w połowie XIX w., skoro wtedy za administrację parafii odpowiadał proboszcz z Wyszyn, który dane dotyczące miejscowości parafii Stupsk umieścił w swym sprawozdaniu. Wspomniany pożar kościoła spowodował, że znowu proboszczowie ze Żmijewa troszczyli się o parafię, tym razem jednak nie mogli oni liczyć na pomoc kapelanów dworskich, bowiem zakony padły na Mazowszu ofiarą represji po powstaniu styczniowym.

Przyczyną tego pożaru była iskra z pociągu, który jechał linią kolejową zwaną Koleją Nadwiślańską (budowa 1874-1877). Choć Stupsk nie miał początkowo nawet przystanku kolejowego, to stacja w Konopkach odgrywała wielką rolę w ożywieniu gospodarczym okolicy. W roku 1890 odnotowuje się we wsi istnienie szkoły powszechnej, kasy zaliczkowo-wkładowej (pierwotna forma banku spółdzielczego), sądu gminnego, wiatraka a w okolicy cegielni i młyna wodnego. We wsi znajdowało się wtedy 7 zabudowań murowanych i 19 drewnianych.

Brakowi kościoła próbowano zaradzić kupując w 1913 r. z parafii w Sulerzyżu k. Glinojecka kaplicę drewnianą wraz z wyposażeniem, do którego należał ołtarz główny w stylu barokowym znajdujący się obecnie w kościele. Trudno stwierdzić, jakie jest pochodzenie obrazów znajdujących się w tym ołtarzu. Najprawdopodobniej każdy z nich ma własną historię.

Okres I wojny światowej, a także wojny z bolszewicką Rosją w 1920 r. to czas dla Stupska bardzo niespokojny. Niemcy planowali bowiem aneksję tych terenów do Prus Wschodnich, co byłoby powrotem do sytuacji po trzecim rozbiorze Polski (1795-1807). Temu służyły podjęte prace archeologiczne wspomniane wcześniej, które miały udowodnić germańskość tych ziem. W czasie wojny z Rosjanami na terenie Stupska i Konopek rozegrały się dramatyczne incydenty, bowiem między 20 a 22 sierpnia 1920 r. w tych okolicach trwały zacięte walki oddziałów 5 Armii polskiej dowodzonej przez gen. Władysława Sikorskiego z III Korpusem Konnym dowodzonym przez Gaj-Chana, osłaniającym odwrót rosyjskiej 4 Armii do Prus, gdzie siły te zostały internowane przez życzliwe Rosji władze niemieckie. Śladem tych bojów jest mogiła zbiorowa żołnierzy polskich na cmentarzu parafialnym w Stupsku oraz obelisk koło stacji kolejowej w Konopkach.

Mieszkańcy Stupska, gdy podźwignęli ze zgliszczy swą wieś, chcieli odbudować też i swą świątynię, ale II wojna światowa im to uniemożliwiła. Już od 1947 zaczęto jednak starania mające na celu budowę murowanego kościoła. Wstrzymane przez miejscowe czynniki administracyjne i partyjne roboty, zostały podjęte po 1956 r. i już w 1960 r. bp Piotr Dudziec, sufragan płocki poświęcił świątynię, która pozbawiona była jeszcze wielu elementów wyposażenia. W roku następnym do Parafii Stupsk oddelegowany został samodzielny proboszcz, ks. Józef Urbański. Kościół otrzymał godne wyposażenie dopiero w okresie bardzo owocnej administracji, jaką sprawował ks. Ludwik Jasiński (1967-1982). W tym też czasie ordynariusz płocki, ks. bp Bogdan Sikorski dokonał konsekracji kościoła (1969).

O Autorze:

Waldemar Linke CP, dr teologii biblijnej, lic. nauk biblijnych.

Urodził się w 1966 r. w Stupsku i tu w roku 1981 ukończył szkołę podstawową. Po ukończeniu Liceum Św. Stanisława Kostki w Płocku rozpoczął postulat w Zgromadzeniu Męki Jezusa Chrystusa (Pasjoniści). Profesję zakonną złożył w 1991 roku a święcenia kapłańskie otrzymał w 1992 z rąk JE Ks. Bpa R. Marcinkowskiego. Studiował w Warszawskim Seminarium Duchownym, na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie, w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie, studia doktoranckie odbył na Wydziale Teologicznym UKSW w Warszawie. Pełnił wiele funkcji w macierzystej prowincji zakonnej łącząc je z pracą wykładowcy. Jest członkiem Stowarzyszenia Biblistów Polskich. Aktualnie prowincjał Pasjonistów i wykładowca Wydziału Teologicznego UKSW. Redaktor naczelny Słowa Krzyża. Współpracuje m.in. z Radio Plus i TVN Religia.

2.Pod wezwaniem św. Wojciecha

Czy Stupsk znalazł się na szlaku misyjnym św. Wojciecha? Nie można wykluczyć takiej ewentualności a przez to i bezpośredniego wpływu świętego na kształtowanie religijności okolic Stupska, Grzebska, Szreńska czy Ciechanowa.

Miejsca związane z postacią św. Wojciecha, wg H. Łowniańskiego, uzupełnione o materiały z Mazowsza i Pomorza. Wyk. K.Braun

Bardziej prawdopodobna wydaje się jednak druga możliwość. Najstarszym dokumentem potwierdzającym istnienie grodu na terenie Stupska już w XI wieku jest tzw. falsyfikat mogileński, datowany na rok 1065. Dokument zawiera szczegółowy podział terytorialny Mazowsza, uwzględniający 19 istniejących już grodów. Jak podaje Długosz – 11 kwietnia 1065 roku król Bolesław założył w mieście królewskim Mogilnie, w obecności biskupa płockiego Paschalisa, klasztor reguły św. Benedykta i nadał mu dochody królewskie, także z grodu Stołpsko. Zakonnicy zapewne otaczali wymienione w dokumencie grody opieką duszpasterską, odwiedzając je czasowo głosili Słowo Boże i sprawowali liturgię w miejscach do tego przystosowanych. Prawdopodobnie szerzyli kult św. Wojciecha – tak wyrastały pierwsze ośrodki kultu ze świątyniami dedykowanymi temu świętemu.

Chociaż wspomniany dokument nie mówi wprost o istnieniu świątyń to aż w 11 z wymienionych grodów stwierdzono później istnienie kościołów p.w. św. Wojciecha.

3.Informacje z wizytacji duszpasterskich i innych opracowań

Rok 1598

<w opracowaniu>

Rok 1609

Kościół drewniany pod wezwaniem św. Wojciecha, o konsekracji nie wiadomo, przypuszcza się, że była. Kościół pod patronatem kasztelanów płockich Zielińskich. Ma ołtarz drewniany prosty, ściany niemalowane, okien sześć całych od strony wschodniej, jedno okno po przeciwnej stronie ołtarza głównego, w kierunku południa, pięć okien na chórze, chór kratami drewnianymi oddzielony. Krucyfiks w środku kościoła bez innych rzeźb; w środku kościoła jeden żyrandol. Wejście do świątyni nie ma zamków, drzwi na zewnątrz są zamykane na kłódkę a od środka drągiem.

Brak konfesjonału, podłoga z gliny, drzwi w kierunku południowym a drugie od strony wschodniej. Ambona z wejściem, przed nią mała wieżyczka stoi. Cztery ołtarze, główny wymagający naprawy a trzy pozostałe zniszczone. Zakrystia drewniana ze zwykłych desek zrobiona, na żelazne sztaby i kłódkę zamykana. W zakrystii jedne okno z kratami żelaznymi, dobrze umocowane.

Kościół i wejście w części południowej dość dobrze pokryte, w części północnej uszkodzone i trochę przecieka. Ossorium bez zadaszenia lecz jakieś kości są tam umieszczone. Cmentarz dobrze ogrodzony, ma dwa wejścia. Są to drewniane bramy, obok jednej wieżyczka dobrze zadaszona, druga połowicznie zadaszona. Dzwonnica dość dobra, w niej trzy dzwony odpowiedniej wielkości.

Dom plebański bez dachu, opuszczony i tylko w części południowej zamieszkany przez czcigodnego Pawła z Wiekowa , ma piec, dziedziniec. Szkoła podobnie ma piec, dziedziniec i pokój. Rektor szkoły Andrzej z Karniszyna ma wynagrodzenie 5 florenów, do tego po groszu od procesji. Czcigodny proboszcz ze Żmijewa troszczy się o ten kościół.

Rok 1775 (Generalna wizytacja)

Kościół we wsi Stupsku drewniany formy pospolitej innych kościołów, wystawiony od WImćP Zielińskich, o erekcji żadnej nie masz wiadomości. Konsekrowany od JWImć ks. Ludwika Załuskiego, biskupa płockiego w roku 1713. Graniczy z parafiami: żmijewską, wyszyńską, żorumską, lekowską, w bliskości innej diecezji nie masz. (…)

Kościół ten jest parafialny do innego nie należący. Wsi należy do tej parafii sześć: 1. Stupsk, 2. wieś Konopki, 3. wieś Strzałkowo, 4. wieś Młodynin, 5. wieś Trzpoty, 6. wieś Icze. Wszystkie te wsie są w powiecie mławskim. Ludzi do spowiedzi wielkanocnej jest 424, niesposobnych do sakramentów św. dzieci 129. Wszyscy zadość uczynili obowiązkowi przykazania kościelnego. Innej wiary ludzi nie masz oprócz żydów, których jest osób 13.(…)

Kościół ten własnego plebana już od lat więcej dwudziestu nie ma, ale tylko najemnikami się obchodzi czyli komendarzami. Komendarzem jest teraz jako i od kilku lat trzymał Imć ks. Dominik Kocięcki, pleban Żmijewski, który o niczym nie chce wiedzieć, tylko na kapelana się spuszcza we wszystkim, którego dwór dla siebie i parafii corocznie trzyma, jako i teraz jest ks. Piotr Rycharski, z klasztoru przasnyskiego zakonu św. Franciszka, który nauki i kazania dla parafianów miewa i sakramenta za pozwoleniem ks. komendarza administruje.

W tej parafii jest także ks. w Strzałkowie na kapelanii imieniem Grzegorz Fyszer zakonu św. Dominika, mający lat więcej jak 70, który jako laty tak i przykładnością jest zaszczycony. Nabożeństwo w tym kościele na wzór innych odprawuje się i o tym nie słychać, aby kto bez sakramentów św. miał umrzeć. (…)

Kaplica w parafii jest jedna we wsi Strzałkowie, niekonsekrowana, wystawiona przystojnie, corocznie bierze pozwolenie z konsystorza płockiego na odprawianie mszy św. Fundatorką jest WIMćP Katarzyna Jaroszewska, podkomorzyna płocka. Kapelanem już od lat kilkunastu jest Imć ks. Grzegorz Fyszer z klasztoru płockiego Ojców Dominikanów. Żadnego dochodu wyznaczonego dla tego kapelana nie masz lecz tylko coroczna zapłata do klasztoru i na potrzeby tegoż kapelana.

Rok 1781 Wizytacja dekanalna

Kościół drewniany. Dwa chóry mniejszy i większy. Brak dokumentu erekcji. Konsekrowany przez Bpa Płockiego Ludwika Załuskiego w czerwcu 1773. Rocznica poświęcenie kościoła w 9 niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego.

Wiosek sześć: Stupsk, Strzałkowo, Młodynino, Trzpioły, Konopki, Jesze. Dziesięcina do kapituły płockiej ze Strzałkowa, dworu w Stupsku, Trzpioł, Młodynina i Konopek.

Ludzi do spowiedzi wielkanocnej 578, mężczyzn 295 i niewiast 283 („tey obligacyi tego Roku wszysci zadosyc uczynili”). Razem chrześcijan 701. Żydów 8 („pięcioro starych, troje małych dzieci”).

Kościół miał za Patronów: św. Wojciecha, św. Annę, św. Agnieszkę i św. Walentego. Był pod wezwaniem św. Wojciecha i uroczystości odbywały się w Jego dzień.

Trzy ołtarze. Wielki – w pierwszej kondygnacji miał obraz koronacji Najświętszej Marii Panny, w drugiej św. Wojciecha. Był to ołtarz uprzywilejowany uwolnienia dusz z czyśćca. Drugi – obraz św. Wojciecha Biskupa i Męczennika, nad nim obraz św. Walentego. Trzeci – w pierwszej kondygnacji obraz św. Anny, w drugiej św. Agnieszki.

Konsekrowany jeden ołtarz i dwa portatyle. Sygnatura w kopule. Nie było Bractwa ani nabożeństwa wyznaczonego żadnego.

Kościół nie podlegał ruinie. Ściany nadpróchniałe, połowa nowo pokryta kleńcem, połowa potrzebowała pokrycia. Wieża z dzwonkiem w kościele nowa. Dzwonnica od zachodu, z trzema konsekrowanymi dzwonami. Cmentarz dobrze ogrodzony. Kośnica drewniana, na wschód od kościoła, dobrze pokryta.

Kommendarz ks. Antoni Tolksdorf, lat 38, ksiądz od 1772 roku, z diecezji warmińskiej. Ordynowany w Kolegiacie św. Jana w Warszawie przez Bpa Szembeka, koadiutora Biskupa Płockiego.

W kolejnych latach posiadał aprobatę do słuchania spowiedzi, także w roku wizytacji.

Nie było nauczycieli i dochodu dla nich. Nie było szpitala ani dochodu na niego.

Kaplica na terenie parafii jedna, w Strzałkowie JW. Łowczego Radzimińskiego; dosyć ozdobna, z ołtarzem, aktualnie bez kapelana.

Rok 1817 Wizytacja dekanalna

Kościół parafialny we wsi Stupsku pod tytułem ś. Wojciecha, erkcyi szladu nie mający, konsekrowany, lecz którego roku nie wiadomo. Należy do kollacyi W-nej Marianny z Zielińskich Zielińskiej dziedziczki.(…)

Kościół parafialny stupski drewniany, kleńcem pokryty, mający długości łokci 36, a szerokości łokci 16, podłogie mający, w stanie złym, to jest potrzebuje naokoło czwelów i w ścianach wiele sztuk złych czyli nadpróchniałych, dach zaś zupełnie opada i ciecze do kościoła, w podłodze zrujnowany. Wokoło nowo oparkoniony w roku 1809 przez J. ks. Makarego Zakrzewskiego, z bramami trzema.

Cmentarz ten naokoło kościoła w słupy i dylami rzniętymi nowo oparkaniony w cyrkuł, na nim krzyż i kośnica. Ostatnie pochowanie kości było w roku 1800. Jest w nim miejsce osobne na chowanie dzieci nie chrzczonych.

Szpital drewniany, słomo pokryty, składa się z izb 4-rech, w nim mieszkają ubodzy, męszczyzn 2, kobiet 6, żyją z jałmużny, innego funduszu nie mają.(…)

Porządek nabożeństwa. Odpusty. Bractwo. Różaniec odprawia się co niedziela i w święto rano, a Godzinki po południu. Kazanie bywa w jedną niedzielę, a w drugą katechizm i tak pre turnum. Nieszpory w dni uroczyste odprawiają się. Osoby wyższego i niższego stanu są lecz ci wszyscy bywają na nabożeństwie i u spowiedzi.

Odpusty są dwa, jeden tytulus ecclesiae ś-go Wojciecha, w dzień przypadający, drugi poświęcenie kościoła w niedzielę 9 po Zielonych Szwątkach, te są wieczne.

Bractwa żadnego nie masz.

Ludność parafii. W skład parafii wchodziły wsie: Stupsk, Konopki, Trzpioły, Jeże i Młodynino Małe administratorki Marianny Zielińskiej, wieś Strzałkowo dziedzica Radzimińskiego i Młodynino Wielkie (szlachta) Razem dymów 72. Dorosłych męszczyzn 158, dorosłych kobiet 150, dzieci do lat 7 odpowiednio 68 i 53, do lat 16 odpowiednio 52 i 38, razem męszczyzn 268, kobiet 220. U spowiedzi wielkanocnej było męszczyzn 210, kobiet 188. Żydów męszczyzn 8, niewiast 11

Szkoły parafialnej żadnej nie masz.(…)

Duchowieństwo parafialne. Proboszcz ksiądz Makary Zakrzewski rodził się w Olszewie Bołąkach w parafii Żmijewskiej, w obwodzie mławskim, w województwie płockim, dnia 17 Septembris roku 1775. Chodziłem do szkół żuromskich. Wstąpiłem do klasztoru ks ks.. bernardynów, nauk słuchałem filozofii i teologii, wyświęciłem się w roku 1798 d.10 8-bris w Chełmie prze J.O. ks. biskupa Rogowskiego. Sprawowałem obowiązki kaznodziei w Toruniu, Poznaniu, Przasnyszu. W roku 1807 zostałem proboszczem w Stupsku na mocy sekularyzacyi.

Klasztory. Oratoria privata. W tej parafii stupskiej żadnych klasztorów ani oratoriów prywatnych nie masz.

1939-1945 Parafia Żmijewo-Stupsk podczas okupacji. Opisu dokonał w Żmijewie ks. Marian Czapla 10 stycznia 1949

Okupacja trwała od września 1939 do 17 stycznia 1945 r. Wojska niemieckie zajęły te parafie od strony Mławy, okupacja skończyła się kiedy Niemcy po załamaniu się opuścili 17 stycznia 1945 r. nasze okolice.
Specjalnych utrudnień w organizowaniu życia religijnego na terenie parafii nie było.
Nabożeństwa odbywały się normalnie z wyjątkiem tego, że część parafian okupant zabierał w dni niedziel i święta na okopy i naprawę dróg, wożenie kamieni.
Przez cały okres okupacji parafią Żmijewo-Stupsk zarządzał ks. Ignacy Pepłowski, który na początku, po wyzwoleniu zmarł w Żmijewie i jest pochowany na cmentarzu w parafii.
W Żmijewie i Stupsku przez cały czas odprawiały się nabożeństwa, żadnych kradzieży czy profanacji nie było. W Żmijewie Niemcy zabrali 3 a w Stupsku 2 dzwony. W Żmijewie zabrali płoty kamienne otaczające plebanię, cmentarz grzebalny obok kościoła i część płotu z kamienia przy nowym cmentarzu grzebalnym. W Stupsku zabrano fundament spod spalonego w 1911 roku kościoła oraz parkan z kamieni na cmentarzu grzebalnym.
W odprawianiu nabożeństw okupant nie przeszkadzał, kazania nie były głoszone, dzieci uczyły się katechizmu w domach pod opieką rodziców lub też u wybranych ludzi.. Komunia św. odbywała się bez żadnych zewnętrznych pomp, dzieci przystępowały do I-szej Komunii św. prywatnie. Małżeństw od 1940 r. nie wolno było zawierać i przepis ten w większości przestrzegano. Chorych zaopatrywano normalnie.
Frekwencja wiernych na msze św. w niedziele i święta była słaba, do sakramentów świętych-mała, do spowiedzi wielkanocnej-niezła.
Wielu parafian, zwłaszcza zamożniejszych wysiedlono w różne miejsca bliższe i dalsze; było parę wypadków przesiedlenia do Prus Wschodnich; ofiar morderstw sięga w obu parafiach (Żmijewo-10, Stupsk-5)
Stosunek władz niemieckich do księży i parafian poza wyjątkami był dobry.
Straty materialne w parafii żmijewskiej sięgają około 6.000zł, a w parafii stupskiej około 4.000 zł przedwojennych.

4. Parafia i jej mieszkańcy

1578 Stupsk wg danych średniowiecznych jako parafia wymieniany od 1461, od 1506 w dekanacie mławskim. Do parafii należały: Konopki, Konopki-Piaski, Młodynin-Jeże (w 1531 określane jako Mlodynino Yesze), Młodynin-Trzpioły, Młodynin Wielki, Strzałkowo, Żmijewo-Łabędy (w 1531 określane jako Mlodynyno Labendy).

(Wieś Dunaj jedne źródła podają jako należącą do parafii Stupsk , inne do parafii Żurominek)

1709 Do parafii należały: Stupsk, Konopki, Strzałkowo, Młodynino, Trzpioły, Jeże, Łabendy.

1738 Do parafii należały: Stupsk, Konopki, Strzałkowo, Młodynino, Trzpioły, Jeże, Łabendy. Parafian spowiadających się na Wielkanoc 330. W Stupsku jeden żyd.

1775 Parafia obejmowała 6 wsi: Stupsk, Konopki, Strzałkowo, Młodynin, Trzpoty i Icze. Katolików 553, dorosłych 424 i dzieci 129; żydów 13 osób.

1781 W parafii 701 osób: 295 mężczyzn, 283 kobiety i 123 dzieci.U spowiedzi wielkanocnej wszyscy zobowiązani w liczbie 578. Żydów 8 osób, 5 osób dorosłych i 3 dzieci. Żydzi żadnych w tej parafii nie mają bóżnic ani dysydenci swoich zborów ani cmentarza

1782 Lutrów ani starych ani małych nie masz, żydów starych 2, żydówek trzy, dzieci 4. Miejsc do nabożeństwa lutrzy ani żydzi nie mają.

1817 W skład parafii wchodziły wsie: Stupsk, Konopki, Trzpioły, Jeże, Młodynino Małe, Strzałkowo i Młodynino Wielkie. Razem dymów 72. Katolików: mężczyzn 268, kobiet 220. Żydów 19 osób. W roku 1816 urodziło się 31 dzieci, zmarło 4 osoby dorosłe i 17 dzieci.

1818 U spowiedzi wielkanocnej było mężczyzn 203, kobiet 215.

1819 U spowiedzi wielkanocnej było mężczyzn 268, kobiet 320.

1822 U spowiedzi wielkanocnej było mężczyzn 245, niewiast 210

1825 U spowiedzi wielkanocnej łącznie 400 osób

1826 U spowiedzi wielkanocnej łącznie 501 osób.

1827 U spowiedzi wielkanocnej mężczyzn 200, niewiast 280.

1829 U spowiedzi wielkanocnej mężczyzn 200, niewiast 221.

1830 U spowiedzi wielkanocnej mężczyzn 300, niewiast 300.

1831 U spowiedzi wielkanocnej mężczyzn 300, kobiet 320.

1838 Ludności 942 osoby, realności 6

1843 Dusz wyznania katolickiego 913.

1842 Do parafii należą: Konopki, Łabędy, Trzpioły, Jeże, Młodynina, Stupsk i Strzałkowo. dusz wyznania katolickiego 965. U spowiedzi wielkanocnej było 556 osób.

1844 Do parafii należały Konopki, Łabędy, Trzpioły, Jeże, Młodynino Szlacheckie i Kmiece, Stupsk i Strzałkowo. Ogółem dusz religii katolickiej 695, kommunikującyh w okresie wielkanocnym 430.

1846 Wsie w parafii jak w roku 1844. Osób religii katolickiej 643, u spowiedzi wielkanocnej było osób 440.

1864 Liczba katolików 968

1882 W parafii działa Bractwo Różańcowe, brak dokumentu potwierdzającego jego powstanie.

1888 Liczebność parafii 1175 osób

1895 W skład parafii wchodziły wsie: Jerze, Łabędy, Konopki, Młodynin-Duży, Młodynin-Mały, Pieczyska, Rosochy, Stupsk, Strzałkowo, Trzpioły i kolonie: Strzałkowo-Ostrówek, Strzałkowo-Dębiny, Strzałkowo-Macielaki, Strzałkowo.

1901 Do parafii należały: Jeże (wieś), Józefowo (wieś), Konopki (wieś i folwark, tartak), Łabędy, Młodynin Mały (wieś), Młodynin Wielki (wieś), Ostrów (wieś), Pieczyska (folwark), Rosochy, Strzałkowo Morawy (kolonia), Strzałkowo (wieś i folwark, młyn), Stupsk (wieś i folwark, kościół, szkoła, urz. gminy, młyn), Trzpioły (folwark), Żmijewo Łabędy (folwark).

1906 Do parafii należały wsie: Stupsk, Młodynin-Mały, Młodynin-Duży, Trzpioły, Jerze, Żabendy, Konopki, Rosochy, Pieczyska, Ostrów, Strzałkowo; majątki Strzałkowo i Morawy oraz kolonia Strzałkowo. 1686 osób.

1909 1901 osób

1912 Parafia liczy 1787 dusz katolickich i dwóch prawosławnych.

1917 Parafia liczy 1800 dusz

1918 Do parafii Stupsk należały następujące wsie (w nawiasie ilość dusz): Jeży (84), Józefowo (8), Konopki (205), Morawy kolonia (136), Ostrów (25), Pieczyska folwark (12), Rosochy (158), Stupsk (130), Strzałkowo (18), Strzałkowo ojców (403), Strzałkowo las (25), Trzpioły (70). Razem 1274 osoby. Cała gmina Stupsk liczyła 5877 osób

1925 Liczba katolików 1300

1930 W skład parafii wchodziły wsie Stupsk, Młodynin Mały, Młodynin Duży, Konopki, Ostrów, Strzałkowo; kolonie: Dębiny, Józefowo, Morawy; gospodarstwa Stupsk, Strzałkowo, Ojcowo, Pieczyska.

1938 – Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży żeńskiej w Stupsku liczy 27 członkiń.

1939 – Osób w Katolickiem Stowarzyszeniu Młodzieży żeńskiej 27, w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży męskiej 9

1941 – Mieszkańców – Stupsk 810, Konopki 572, Strzałkowo 524, Morawy 190, Młodynin Wielki 110

1948 Wsie: Stupsk, Pieczyska, Strzałkowo, Ojcowo-Strzałkowo, Dębiny-Strzałkowo, Morawy, Konopki, Młodynin Mały, Młodynin Duży. Katolików 1700. W budynku odremontowanej plebanii mieszkały ss św. Teresy od Dzieciątka Jezus. W parafii działały Bractwa: III Zakonu i Różańcowe.

1950 Katolików w parafii 1700

1955 Katolików 1650.

1958 Katolików 1650

1966 Miejscowości: Dębiny Strzałkowo, Konopki, Młodynin Duży, Młodynin Mały, Ostrów Strzałkowo, Ojcowo Strzałkowo, Pieczyska, Stupsk, Strzałkowo

1971 Zmiana granic parafii. Młodynin Duży i Młodynin Mały przeniesione zostają do parafii Żmijewo

1983 Mieszkańców ok 1950.

1988 Ilość mieszkańców ok. 1950; miejscowości: Konopki, Morawy, Strzałkowo, Stupsk.

1993 Parafia liczy ok. 1900 mieszkańców.

1995 Parafia liczy ok. 1910 mieszkańców.

2012 W skład parafii wchodzą wsie Stupsk, Konopki, Morawy, Strzałkowo. Parafian ok. 1860

5. Kościoły, kaplice i wydarzenia z życia parafii

XI wiek Datowanie powstania kaplicy grodowej w Stupsku

przed 1384 – nowa lokacja wsi na prawie chełmińskim, budowa pierwszego kościoła

1429 Z historii parafii Żmijewo: Piotr pleban w Sz. wezwany do uiszczenia świętopietrza; zarazem odsyła toż wezwanie Bartłomiejowi plebanowi w Stupsku

1464 ksiądz Szczepan z Kosin zaprezentowany na plebanię w S(tupsku). (Ep. 5, 147); ksiądz Mikołaj z Bielska zaprezentowany na plebanię w S(tupsku). przez Marcina Śledzia z Miszewka [Strzałkowskiego] i Mikołaja ze S(tupska)., dziedziców i patronów kościoła w S(tupsku)

1484 Andrzej Borowski pisarz i pleban w Stupsku otrzymuje od Krystyna Czeczorki z Zambrowa 100 fl. z czynszu książęcego z. płoc. za r. 1483

1494 zniszczenie kościoła (prawdopodobnie pierwszego)

1494 Michał, proboszcz Stupska postuluje odbudowę kościoła

1499 dokument odpustowy dla Stupska kardynała Fryderyka Jagiellończyka prawdopodobnie związany z budową nowego kościoła.

1578 Informacja o kościele parafialnym w Stupsku.

1598 w wizytacji z tego roku zapisane zostało wezwanie św. Wojciecha

1695 w dekretach powizytacyjnych z tego roku brak informacji o wizytacji kościoła w Stupsku (prawdopodobnie zniszczony w czasie najazdów szwedzkich lub później)

1713 Konsekracja nowo wzniesionego kościoła przez biskupa płockiego ks. Ludwika Załuskiego, 6 czerwca

1763 – 1782 okres w którym istniała kaplica w Strzałkowie

1775 Kościół we wsi Stupsku drewniany formy pospolitej innych kościołów, wystawiony od WImćP Zielińskich, o erekcji żadnej nie masz wiadomości. Konsekrowany od JWImć ks. Ludwika Załuskiego, biskupa płockiego w roku 1713(…)

Ołtarze w tym kościele są trzy i tyleż portatylów, z których tylko jeden jest z pieczęcią, a dwa z podpisami jako są konsekrowane, które zawszędy trzema obrusami przykrywają się. W ołtarzach obrazy przystojnie są malowane.

Pierwszy ołtarz wielki, w którym jest obraz Najświętszej Panny w pierwszej kondygnacji rżnięty snycerską robotą, w drugiej kondygnacji św. Wojciecha Biskupa i Meczennika. Po stronach statuły św. św. Apostołów Piotra i Pawła. Wszystek ten ołtarz jest częściami malowany, a częściami wyzłacany.

Drugi ołtarz w większym chórze od południa jest św. Wojciecha w pierwszej kondygnacji, a w drugiej św. Walentego. I ten podobnie malowany i wyzłacany.

Trzeci ołtarz także w większym chórze sw. Anny, na wierzchu św. Agnieszki, podobnież malowane. Łaskami słynącego obrazu żadnego nie masz.

1775

Kaplica w parafii tej jest jedna we wsi Strzałkowie nie konsekrowana wystawiona przystojnie, co roku bierze pozwolenie z konsystorza pułtuskiego na odprawowanie Mszy św. Fundatorką jej jest WImćP Katarzyna Jaroszewska podkomorzyna płocka. Kapelanem już od lat kilkunastu jest wyżej wspomniany ks. Grzegorz Fejszer z klasztoru płockiego Ojców Dominikanów. Żadnego dochodu wyznaczonego dla tego kapelana nie masz lecz tylko coroczna zapłata do klasztoru i na potrzeby tego kapelana, w której jest jeden ołtarz przystojnie wystawiony, jeden ma portatel, kielich i wszelkie apperencje należące do Mszy Św., która w osobności stoi ode dworu. Msza Św. codzienna w niej bywa oprócz świąt uroczystych w indulcie excypowanych, która żadnej nie czyni przeszkody dla kościoła parafialnego.

1781

W rozległości tej parafii żadnej nie masz kaplicy która by miała jaki dochód ani we dworach szlacheckich. Jest kaplica w Strzałkowie u JWImć łowczego Radzimierskiego, ale dochodów do tej kaplicy nie masz i kapelana teraz WPaństwo nie mają. Kaplica ta przystojnie ozdobna ma induit ad bienium.

1782

Kaplica jest jedna we wsi Strzałkowie na podobieństwo kościoła wystawiona, kapelana żadnego nie masz

1786

Wzniesiono tu (w Stupsku – przyp. admin) kaplicę, zamienioną później na kościół parafialny.

1817 Kościół parafialny we wsi Stupsku pod tytułem ś. Wojciecha, erekcyi szladu nie mający, konsekrowany lecz którego roku nie wiadomo. Należy do kollacyi W-nej Marianny z Zielińskich Zielińskiej dziedziczki. Dzień dedykacyi przypada na niedzielę 9 po Szwątkach.(…)

Ołtarzy trzy, jeden ołtarz wielki wyobrażenie ma Koronacji Najświę(t)szej Maryi Panny, drugi ołtarz ś. Wojciecha, trzeci ołtarz ś. Anny, jest na każdym obrusów trzy.

Chrzcielnica drewniana na postumencie drewnianym, z pokrywą drewnianą, w niej kociołek koprowy do wody(…)

Organy czyli pozytew o siedmiu głosach, ta tak w strukturze jak i w miechach potrzebuje w znacznej części reperacyi.

Tabernaculum drewniane, dobrze na zameczek zamykane.

Ok. 1882 roku ukończono remont i przebudowę kościoła. Na planowany kościół murowany zabrakło środków środków stąd dotychczasowy został poddany gruntownemu remontowi i przebudowie. Wzniesiono fundament, wzmocniono całą budowę, dobudowano kruchtę i przedsionek, obito deskami za zewnątrz i wewnątrz -> więcej informacji

1882 – 1911 informacje ze schematyzmów potwierdzają wezwanie parafii i brak dokumentu erekcji. Kościół drewniany, mogący pomieścić około 600 wiernych, ogrodzony murem z kamieni. Odpust na uroczystość św. Wojciecha, brakuje dokumentu erekcji. Cmentarz ogrodzony murem z kamieni. Dom parafialny drewniany, mały, wystarczający.

1911 Pożar znacznej części Stupska i kościoła parafialnego

1912 Zakupienie kaplicy z Sulerzyża. Kaplica drewniana, papą kryta. 27 łokci długa, 21 łokci szeroka a 5 1/2 łokcia wysoka.Inne źródła podają wymiary zbliżone: 15,3 i 11,5 metra. Podłoga z cegły -> więcej informacji)

1948 Fundamenty pod nowy kościół poświęcił JE ks. bp Tadeusz Paweł Zakrzewski.

1957 Parafia uzyskuje pozwolenia na budowę nowego kościoła

W latach 1958—1960 w Stupsku ks. M. Czapla pobudował kościół murowany według projektu arch. P. Rzepieckiego; poświęcenia dokonał biskup P. Dudziec 8.XI.1960 r. Nowy kościół pobudowano w miejsce drewnianego konsekrowanego w 1713 r., który spłonął w 1910 r. Wiernym od 1913 r. służyła niewielka kaplica specjalnie zakupiona z Sulerzyża. W trakcie budowy nie dokończono dwu wież zaprojektowanych na frontonie. Kościół, od strony architektonicznej bardzo tradycyjny, ostatnio otrzymał organy i polichromię.

1969 konsekracja kościoła przez JE ks. Bpa Bogdana Sikorskiego

1969 Misje św. 14-22 czerwca, przeprowadzili o.o. Redemptoryści z Warszawy (o. Eugeniusz Moczulski i o. Karol Barnaś)

1969 Na Święta Bożego Narodzenia wstawiono ołtarz twarzą do ludzi, ambonkę, ołtarz boczny, chrzcielnicę wszystko z drzewa dębowego wykonane przez P. Czerzniewskiego z Płocka wg projektu ks. mgr.Romana Rudzińskiego

1970 Fundacja dzwonów Wojciech, Józef i Stanisław i ich poświęcenie w dniu 15 sierpnia (ks.Bp Bogdan Sikorski)

1971 Dekret ordynariusza diecezji płockiej Ks. Bpa Bogdana Sikorkiego o zmianie granic parafii Stupsk i Żmijewo (19 czerwca).

Z dniem 18 lipca 1971 Młodynin Mały i Duży dołączone zostały do parafii Żmijewo, z kolei Konopki-Janówek dołączone zostały do parafii Stupsk

1975 W przasnyskim klasztorze O.O. Pasjonistów 30 listopada rozpoczęła się Peregrynacja MB w Obrazie Jasnogórskim na terenie diecezji płockiej. Stupsk witał Matkę Boża już 18 grudnia. Nawiedzenie parafii trwało od godz. 15.30 tego dnia do godz. 13.40 dnia 19 grudnia. Dla upamiętnienia wydarzenia do parafii zakupione zostały organy.

1984 Po raz pierwszy przez parafię przeszła i nocowała Pielgrzymka Olsztyńska na Jasną Górę (2 sierpnia)

1987 Uroczystość odpustowa św. Wojciecha zaczęła być obchodzona w niedziele po 23 kwietnia

1987 Od I niedzieli Adwentu w parafii trwała peregrynacja obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, zapoczątkowana została przez mieszkańców Strzałkowa.

1991 Ojciec św. Jan Paweł II odwiedził Płock (7-8 czerwca). Na spotkaniu z Papieżem byli także przedstawiciele naszej parafii (autokar)

1992 Prymicja ks. Waldemara Linke z zakonu oo. Pasjonistów (20 kwietnia)

1993 Prymicja ks. Marka Jarosza (Uroczystość Trójcy Przenajświętszej)

1994 Misje św. w dniach 15-22 maja przeprowadził o. Jan Kempka z zakonu oo. klaretynów; upamiętniający wydarzenie krzyż misyjny stoi do tej pory na naszym placu przed kościołem

1996 Rekolekcje przy obrazie Miłosierdzia Bożego 22-24 maja

Od 1996 roku istnieje kaplica w Konopkach. W latach 1996 -2006 stanowił ją zaadoptowany budynek po pawilonie handlowym. Zbudowaną od podstaw kaplicę (2006-2009) pod wezwaniem św. Krzysztofa poświęcił bp Piotr Libera 5 listopada 2009 roku

1997 Pielgrzymowaliśmy do Gniezna na spotkanie z Papieżem Janem Pawłem II (2-3 czerwca)

2015 – 2/3 sierpnia Peregrynacja Jasnogórskiej Ikony w naszej parafii -> więcej informacji

2016 – 23/24 kwietnia wprowadzenie relikwii św. Wojciecha do kościoła parafialnego -> więcej informacji

6. Sylwetki proboszczów, komendarzy, administratorów

całość dostępnego materiału przeniesiona została do zakładki Proboszczowie oraz do informacji o Stupsku

Można zobaczyć także Groby naszych duszpasterzy

7. Oświata

Z początków wieku XVI znane są dwie kształcące się osoby: Jan ze Stupska, uczeń szkoły w Ciechanowie, utrzymywany przez plebana stupskiego (1526) a także Andrzej syn Jana ze Strzałkowa, student Uniwersytetu Krakowskiego (1527)

1593 Rektorem szkoły parafialnej był Paweł Olszewski (1593-98).

1609 Rektorem szkoły parafialnej był Andrzej a Karniszyna. Budynek szkolny składał się z przedsionka i izby szkolnej w której stał piec.

1817 Szkoły parafialnej żadnej nie masz z tej przyczyny, iż dobra stupskie nie mają uregulowanego dziedzica tylko jest administratorką w oprawach swoich W-na Marianna z Zielińskich Zielińska, łowczyna zawskrzeńska, a zatym jako administratorka nie ma prawa wyznaczyć na nauczyciela pensyi ani też zamieszkania dla niego. Ja zaś, proboszcz parafii tejże sam nie jestem w stanie ufundować i postawić.

1820 – 1822 Staraniem ks. Makarego Zakrzewskiego i ks dziekana Bernarda Załuskiego rozpoczęto nauczanie. Nauczycielem został organista Walenty Przyjemski, człowiek zdatny i dobrych obyczajów. Naukę pobierało w 1820 roku chłopców 3, dziewczyn 9; w 1821 na zdatnych do szkoły chłopców 30, dziewcząt 40 do szkoły chodziło chłopców 1, dziewcząt 2; rok później na odpowiednio zdatnych do szkoły chłopców 34, dziewcząt 45 do szkoły chodziło chłopców 5, dziewcząt 3.

W latach 1824 – 1846 przy kościele parafialnym stupskim nie było szkółki elementarnej.

Od 1867 roku istniała szkoła elementarna. w 1883 roku liczba umiejących czytać i pisać coraz bardziej się powiększa o czem przekonać się można w kościele bo większa połowa parafjan modli się z ksiązek. We wsi Stupsku na czterystu mieszkańców umie czytać i pisać 184 osób, prócz małych dzieci. Dodajcie do tego tych co się wyprowadzili ze wsi lub wzięci zostali do wojska a oświata ksiązkowa u nas dosyć dobrze nam się przedstawiać będzie. Wg informacji z tego samego roku: Nauczyciel nasz stale od lat 15-tu jest w Stupsku i lubi dopomódz w nauce tym co się garną do książki. Jemu to zawdzięczam i ja, że się mogę z wami rozmówić przez pismo. Podpisał Józef Burkacki (artykuł dla Gazety Świątecznej z 1883 roku)

Od 1890 w parafii była szkoła rządowa w której ksiądz nigdy nie był proszony o wykład religii.

W roku 1897 ilość procentowa czytelnych dla powiatu mławskiego mieściła się w przedziale 20-30%. Dla całego Królestwa Polskiego wskaźnik wynosił 30,5 % – dla miast 46,4%, dla wsi 25,6%.

Dane odnośnie szkolnictwa w roku 1903. Ilość dzieci w wieku szkolnym (8-14 lat) w Guberni Płockiej 100300; w szkołach elementarnych uczyło się 16407.

Echa Płockie i Łomżyńskie o początkach szkół gminnych w Stupsku – informacja 7.04.1900

Rok 1900 – stan oświaty wg relacji „Ad limina” biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego

Rok 1917. Na terenie gminy znajdowały się dwie szkoły publiczne powszechne jednoklasowe i trzy prywatne z dziesięcioma oddziałami. Łącznie 5 nauczycieli (w tym czterech mężczyzn) nauczało 302 uczniów (179 chłopców i 123 dziewczynki). Więcej informacji w opracowaniu Wydziału Statystycznego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – Stan Szkolnictwa Powszechnego w grudniu 1917

Rok 1925 Materjały do projektu szkół powszechnych

Rok 1926 Szkoły powszechne jednoklasowe w Stupsku, Strzałkowie i Konopkach. Ich opiekunowie, kierownicy i uczniowie (podpisy 49 uczniów ze szkoły w Stupsku, 57 z Konopek i 60 ze Strzałkowa).

Lata 1934 – 2000 Historia szkoły w Stupsku

8. Akta stanu cywilnego

Kodeks Cywilny Napoleona w 1808 r. wprowadził świeckie urzędy stanu cywilnego. Po raz pierwszy na ziemiach polskich wprowadzona została jednolita świecka rejestracja urodzeń, małżeństw i zgonów dla wszystkich obywateli, niezależnie od wyznania. W 1809 r. obowiązek prowadzenia akt stanu cywilnego nałożono na duchownych – przełożonych parafii. Urzędników stanu cywilnego mianował minister sprawiedliwości, a następnie Komisja Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Zmiany w prowadzeniu akt stanu cywilnego wprowadził w 1825 roku Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego. Zawarte w nim przepisy o aktach stanu cywilnego (art.. 71-142) uchylały świecką rejestrację akt stanu cywilnego dla wyznań chrześcijańskich, zachowując ją jedynie dla innych wyznań niechrześcijańskich (Żydów, Mahometan). Na mocy art.. 71, akta stanu cywilnego dla wyznań chrześcijańskich połączone zostały z metrykami kościelnymi (sporządzenie aktu metrykalnego poprzedzone było obrządkiem religijnym). Proboszcz parafii rzymskokatolickiej pełnił jednocześnie funkcje urzędnika stanu cywilnego. Każdy akt stanu cywilnego musiał być zapisany równolegle w dwóch księgach: w pierwszej zwanej „unikatem”, która pozostawała na miejscu w parafii i w drugiej, zwanej „duplikatem” lub księgą wtóropisów, składanej corocznie dla większego bezpieczeństwa do archiwum hipotecznego sądu. Unikaty zakładane były dla każdego rodzaju aktu – oddzielnie rejestrowano urodzenia, małżeństwa i oddzielnie akta zgonów. Księgi te prowadzone były przez dowolną liczbę lat, aż do całkowitego zapisania księgi. Natomiast księga duplikatów podzielona była na trzy części, w pierwszej zapisywano akta urodzeń, w drugiej części akta małżeństw, w trzeciej akta zgonów. Księgę tę po upływie roku przekazywano do archiwum hipotecznego sądu. Prowadzący akta stanu cywilnego zobowiązany był ponumerować karty każdej księgi przed rozpoczęciem w niej zapisów. W ostatnim dniu każdego roku utrzymujący księgi stanu cywilnego zobowiązany był zamknąć je krótkim protokółem w ustalonej formie. Kontrolę ksiąg metrykalnych pod względem zgodności wpisów w parafiach katolickich przeprowadzali dziekani dekanatów, którym podlegały poszczególne parafie. Ta forma prowadzenia ksiąg stanu cywilnego ( z niewielkimi zmianami) utrzymała się przez cały XIX wiek i okres międzywojenny. W okresie okupacji niemieckiej (1939-1945) na terenach włączonych do Rzeszy funkcjonowały świeckie urzędy stanu cywilnego (Standesamt). Po zakończeniu działań wojennych, wydany 25 IX 1945 r. Dekret „Prawo o aktach stanu cywilnego”, zamykał wyznaniową rejestrację akt stanu cywilnego, wprowadzając świeckie urzędy stanu cywilnego. Zapisy w księgach stanu cywilnego prowadzone były w języku polskim, za wyjątkiem lat 1868-1914, kiedy to Rozporządzeniem Komitetu Urządzającego Królestwa Polskiego z dnia 10/22 listopada 1867 r., do wszystkich urzędów obowiązkowo wprowadzony został język rosyjski.

Zdjęcie przykładowego aktu urodzenia z 1902 roku i jego tłumaczenie. Akt sporządził administrator Parafii Stupsk ks. Fabian Korzybski; tłumaczenie Krystyna Cieślak.

Zdjęcie przykładowego aktu urodzenia z 1902 roku. Akt sporządził administrator Parafii Stupsk ks. Fabian Korzybski

tłumaczenie:

Młodynin Mały
22
Działo się w Stupsku osiemnastego/trzydziestego pierwszego marca tysiąc dziewięćset drugiego roku o godzinie pierwszej po południu. Stawił się osobiście Józef Jaros, czterdziestoletni rolnik w Młodyninie Małym mieszkający w obecności Piotra Sadowskiego, lat czterdzieści dwa i Józefa Pawłowskiego, lat czterdzieści trzy, obaj rolnicy mieszkający w Młodyninie Małym i okazał nam dziecko płci żeńskiej oświadczając, że urodziło się w Młodyninie Małym piętnastego/dwudziestego ósmego marca roku bieżącego o godzinie dziewiątej wieczorem z jego ślubnej żony Józefy z domu Szprengiel (Józefy ze Szprenglów) lat trzydzieści dwa. Dziecku na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym przeze mnie odprawionym nadano imię Cecylia a jego rodzicami chrzestnymi byli: Stanisław Wamrowicz i Emilia, jego żona. Akt ten oświadczającemu i świadkom niepiśmiennym przeczytałem i sam podpisałem.
Administrator parafii Stupsk
Ksiądz F. Korzybski

Gdzie szukać akt parafii do roku 1945?

Ze względu na niekompletność unikatów będących w posiadaniu parafii polecamy duplikaty znajdujące się w następujących zasobach:

Zasoby Archiwum Państwowego m.st. Warszawy Oddział w Mławie, 06-500 Mława, ul. Narutowicza 3:
1. 777
  1. Akta stanu cywilnego gminy Stupsk powiat mławski, nr zespołu 277
  2. 1765–1825
  3. 53 j.a.; 0,22 m.b.
  4. Księgi metrykalne z lat: U — 1808–1824, M — 1808–1825, Z — 1808–1825, akta zapowiedzi z lat 1811–1817, 1821–1822, alegata z lat 1817–1824, sumariusz ogólny UMZ za lata 1765–1817.
  5. polski, łaciński.
  6. Zmikrofilmowano akta UMZ z lat 1808–1825 (nr mkf. 306 168–306 209).
  7. Inwentarz książkowy, spis roboczy.
2. 857
  1. Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Stupsk powiat mławski nr zespołu 628
  2. 1826–1938
  3. 121 j.a.; 1,28 m.b.
  4. Księgi urodzin, małżeństw, zgonów: 1826–1906, alegata: 1847–1849, 1851–1854, 1856–1859, 1861–1862, 1864–1865, 1867, 1869–1872, 1876–1877, 1879, 1881, 1884–1887, 1895, 1898–1900, 1904–1907, 1907, 1912, 1937–1938.
  5. polski, rosyjski, łacina.
  6. Zmikrofilmowano akta UMZ z lat 1826–1865 (nr mkf. 306 211–306 250).
  7. Inwentarz książkowy, spis roboczy, spis zdawczo-odbiorczy.
3. Zasoby Urzędu Gminy Stupsk, 06-561 Stupsk, ul. Sienkiewicza 10:
  - Urząd Gminy posiada księgi urodzin, małżeństw i zgonów Parafii Stupsk za lata 1910-1911 (przygotowane do przekazania do Archiwum) oraz za lata 1912-1916, 1918–1939 i 1945.

Zasoby internetowe serwisu www.genealodzy.pl (od lipca 2013):

Sumariusze 1765 – 1817 i akta 1808 – 1825

Akta 1826 – 1906 i 1908

Zasoby parafialne – rok 1907 (udostępnione w październiku 2013)

Akta urodzeń

Akta małżeństw

Akta zmarłych

Zasoby parafialne – rok 1909 (udostępnione w styczniu 2014)

Akta urodzeń

Akta małżeństw

Akta zmarłych

9. Siostry św. Teresy od Dzieciątka Jezus – stupski epizod

Zgromadzenie Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus erygowano w Łucku na Wołyniu w 1936 r. Zgromadzenie założył biskup Adolf Piotr Szelążek, który jest Kandydatem do chwały ołtarzy. W ciągu trzech lat pracy wychowawczej, katechetycznej i społeczno-religijnej, głównie na terenie diecezji łuckiej, Zgromadzenie rozwinęło się bardzo szybko, posiadając jeszcze przed wybuchem wojny 9 domów. Siostry prowadziły szkołę, internaty, organizowały kursy dokształcające dla młodzieży. Oprócz działalności katechetycznej w szkołach i przy parafiach swoją troską apostolską otaczały także różne grupy religijne oraz młodzież zrzeszoną w Akcji Katolickiej. W czasie wojny siostry heroicznie służyły pomocą chorym, więźniom, kapłanom, studiującym potajemnie klerykom i prześladowanym Żydom. W latach 1943-45 siostry zostały wysiedlone z Wołynia na Ziemie Odzyskane i praktycznie na nowo rozpoczynały swą działalność w nowych granicach Polski.

Pierwszą przełożoną zgromadzenia (1936-1947) była Matka Maria Kubasiewicz. Po wysiedleniu z Wołynia zatrzymała się w Wyszynach (prawdopodobnie już w marcu roku 1940) a następnie w latach 1946-1948 mieszkała z siostrami w Stupsku. Siostry zajmowały budynek plebanii, która choć stara i licha ale odremontowana posłużyła im za dom. Lokalną przełożoną domu w Stupsku była s. Maria Laureta Święcicka (jednocześnie pielęgniarka)

Z pobytu w Stupsku pochodzą liczne listy Matki – pierwszy powojenny list okólny do Sióstr Zgromadzenia z lutego 1946 i kolejne skierowane do Sióstr, biskupów i Kurii.

W liście z 28 kwietnia 1946 roku skierowanym do bpa Tadeusza Zakrzewskiego m. Maria tak pisze:

„W Stupsku ks. Proboszcz przeznaczył na siedzibę dla Sióstr starą, maleńką, zrujnowaną plebanię, z niewielkim obszarem łąki i ogrodu, zabezpieczając w ten sposób wymienioną ubożuchną posesję od zupełnego zniszczenia. Tu Siostry udzielają pomocy chorym, biorą też udział w akcji „Caritas”, czuwają nad utrzymaniem porządku w parafialnej Kaplicy. Mają zamiar urządzić Przedszkole, skoro otrzymają na ten cel odpowiedni lokal. Jedna z Sióstr uczy religii w miejscowej Szkole Powszechnej.”

Istnieje jeszcze jedna niepotwierdzona informacja. Prawdopodobnie Siostry przyjeżdżały w okolice Stupska już wcześniej, w 1944 roku a powodem było to, że s. Maria Laureta Święcicka właśnie w tym roku składała śluby wieczyste w parafii Żmijewo, wobec Matki Generalnej Marii Kubasiewicz oraz administratora parafii Żmijewo i Stupsk ks. Ignacego Pepłowskiego.

Pamięć o pobycie Sióstr jest w Stupsku jeszcze żywa. Czy uda nam się spisać świadectwa o ich pobycie? Czy może domowe albumy zawierają zdjęcia Sióstr? Skąd pochodziła s. Maria Laureta Święcicka?

Wszystkie zebrane informacje zostaną przekazane Zgromadzeniu Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, pragnącym udokumentować ważny w ich losach okres powojenny. Prosimy o kierowanie informacji bezpośrednio do ks. Proboszcza lub na adresy podane w zakładce Kontakt

Serdeczne podziękowania dla s. Hiacynty Augustynowicz CST za udostępnienie materiałów z Archiwum Generalnego Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus

10. Materiały udostępnione

Napisali dla nas:

Waldemar Linke – Stupsk: miejscowość i kościół.

Napisali o nas:

Agnieszka Małecka Gość Niedzielny 2009 – kaplica w Konopkach

http://gosc.pl/files/old/gosc.pl/zalaczniki/2009/11/13/1258097202/1258097218.pdf

Krzysztof Jakubowski na łamach Tygodnika Ciechanowskiego o budowie kaplicy w Konopkach 2007

http://tc.ciechanow.pl/aktualnosc-4396.html?print=drukuj

Ks. Adam Łach na łamach Niedzieli – wizytacja kanoniczna 2005 rok http://www.niedziela.pl/artykul_w_niedzieli.php?doc=ed200540&nr=35

11. Wykaz materiałów źródłowych

Jan Długosz Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego http://zrodla.historyczne.prv.pl/
Kazimierz Pacuski Parafie Diecezji Płockiej od XI – XVI wieku Notatki Płockie 1996
Kazimierz Pacuski Poczatki benedyktyńskiego opactwa św. Wojciecha w grodzie płockim
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XI
Stanisław Lilak Parafie i ludność diecezji płockiej w drugiej połowie XVIII wieku
M.M. Grzybowski Materiały do dziejów ziemi płockiej. Ziemia Zawkrzeńska
M.M. Grzybowski Z archiwaliów diecezji płockiej. XIX wiek. Zeszyt 8. Dekanat mławski.
M.M. Grzybowski Administracja diecezjalna za czasów biskupa płockiego M.J. Poniatowskiego (1773-1785)
M.M Grzybowski Materiały do dziejów diecezji płockiej z lat okupacji 1939-1945
Studia Płockie:
1. Dariusz Główka Protokoły „Ofiary 10 i 20 grosza” jako źródło do badań stanu majątkowego duchowieństwa na przykładzie powiatu płockiego”
2. Romuald Rudziński Zarys dziejów budownictwa sakralnego i kościelnego w diecezji płockiej w latach 1939-1979
3. M.M. Grzybowski Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w II połowie XVIII wieku
4. Waldemar Graczyk Patrocinia św. Wojciecha, Biskupa I Męczennika w diecezji płockiej, chełmińskiej, sambijskiej, pomezańskiej i warmińskiej w granicach do XIX wieku

Jan Ziółek Diecezja płocka w latach 1832-1863
M. Grzybowski Duchowieństwo diecezji płockiej. Wiek XX, tom 1,2
Kubicki Bojownicy kapłani za sprawę kościoła i ojczyzny w latach 1861-1915 : materiały z urzędowych świadectw władz rosyjskich, archiwów konsystorskich, zakonnych i prywatnych
Słownik Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk http://www.ihpan.edu.pl/
Materiały do dziejów szkolnictwa na Mazowszu Tom 1 Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna w Łowiczu.
Atlas Statystyczny Królestwa Polskiego A Maciesza Płock 1907
Spis miejscowości powiatu mławskiego 1918
Przewodnik po Królestwie Polskiem, opr. Ant. Bobińskiego i J.M Bazewicza, Tom I, Warszawa 1901
Krzysztof Braun Szlakiem św. Wojciecha
Archiwum Diecezjalne w Płocku – Schematyzmy i wizytacje dekanalne i biskupie.
Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, Oddział w Mławie – ASC
Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Oddział w Mławie – informacja o zasobach
Księgi parafialne Parafii Stupsk
Urząd Gminy Stupsk ASC Parafii Stupsk.
Mieczysław Białowąż Parafia Stupsk na www.stupsk.pl
Informacja o wprowadzeniu świeckich urzędów stanu cywilnego i wypracowanych systemach ewidencji w latach 1808 – 1845 za archiwa.gov.pl
Zdjęcie i tłumaczenie aktu urodzenia ze strony genealodzy.pl
Deutsches Reichsadressbuch 1941
Gazeta Świąteczna 1883, nr 153
Kronika Parafialna